Çocuklarda çene eklemi rahatsızlıkları nadir olsa da karşılaşılan bir durumdur. Çocukların sağlıklı bir gelişim süreci geçirmesi, çeşitli faktörlere bağlıdır. Bu faktörler arasında çene eklemi de oldukça önemlidir. Çocuklarda çene eklemi problemleri, çene hareketlerinde ağrı, ses, sertlik, ağzı açma sırasında kısıtlılık ve zorlanma gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu makalede, çocuklarda çene eklemi problemlerinin belirtileri, nedenleri ve tedavi seçenekleri ele alınacaktır.
Çene kemiğinin kafatası kemiğine oturmasıyla oluşan bu eklemde, bu iki kemik parçası arasında hareketleri kolaylaştıran bir eklem diski ve bu diskin etrafında da diski çevreleyen bir sıvı bulunmaktadır. Ayrıca çevredeki bazı tendonlar da hareketlerin sınırlanması veya kısıtlanmasında pasif engel olarak görev almaktadırlar.
Çene eklem rahatsızlıkların tanımı
Bu terim; çiğneme kaslarında, çene ekleminde ve bunlarla ilişkili yapılarda birçok klinik belirtiyi içeren iskelet – kas sistemi rahatsızlıklarını içeren ortak terimdir.
Çene eklemi bozuklukları, çiğneme sisteminin fonksiyon sırasındaki bozuklukları olarak tanımlanır. Bu tanım çiğneme kas rahatsızlıkları, dejeneratif ve iltihabi eklem rahatsızlıkları ve disk kaymalarını da içerir.
Büyüme gelişme sırasındaki değişimler çocuklarda iyi tolere edilebilmektedir. Dişlerdeki ani kapanış değişikliklerine çoğunlukla çocuk farkına bile varmadan adaptasyon sağlayabilirken, yetişkinlerde bu çok daha zor olmaktadır.
Süt dişlerinde yapılan bir çalışmada, çocukların %34’ünde çene eklemi rahatsızlıkları semptomları bildirilmiştir. Bu oran kaslarla ilgili semptomların da eklenmesinden dolayı oldukça yüksektir.
Bu konu ile ilgili olarak ‘ ÇENE EKLEMİ RAHATSIZLIKLARI’ başlıklı yazımı okumanızı öneririm.
Çocuklarda çene eklemi rahatsızlıklarının oluşma nedenleri
Makrotravma: Çocukluk çağında çarpma, düşme sonucu çene travması sık görülmektedir. Geçmişte çeneye travması hikayesi olan pediatrik hastalarda çene eklemi sıkıntılarının yaygın olarak görüldüğü bildirilmiştir. Bisiklet, motorlu araç ve spor kazaları, fiziksel istismar, güçlü entübasyon ve zorlamalı diş çekimi de nedenler arasında sayılabilir.
Mikrotravma: Diş sıkma, ağzın çok fazla açılması ve diğer tekrarlayan alışkanlıklar(kalem ısırma, aşırı sakız çiğneme) çene eklemine aşırı yükleme yapmaktadır. Bunun sonucunda eklemde birçok farklı değişimler meydana gelmesi çocuklarda çene eklemi rahatsızlıkları oluşturabilmektedir.
Diş sıkma çocuklar uyurken ya da uyanıkken olabilmektedir.
Dişlerini gıcırdatan çocuklarda sıklıkla yemek yerken ağrı ve çene kası hassasiyeti şikayeti olmaktadır. Mikrotravma için diğer örnekler üflemeli çalgı çalmak, tırnak yeme gibi alışkanlıklardır. Bu konuyla ilgili olarak ‘SÜT DİŞLERİ VE BU DİŞLERİ ETKİLEYEN KÖTÜ ALIŞKANLIKLAR‘ konulu yazımı okuyabilirsiniz.
Anatomik faktörler (iskeletsel ve dişlerin kapanış durumları):
Dişlerin kapanış bozuklukları (ortodontik sorunlar), bazı iskelet hastalıkları, kas kasılmaları, sinir rahatsızlıkları, bazı protezler ve ortodontik apareyler çene eklemini etkilemektedir. Çoğu çocuk ve genç erişkin çocuk değişimlere adapte olup bunu sorunsuz telafi edebilse de, bazen bu adaptasyon başarısız olabilmekte ve bu da çiğneme sisteminde bozulmalara yol açabilmektedir.
Psikososyal faktörler:
Duygusal sıkıntılar diş sıkmaya ve gıcırdatmaya neden olarak yüzde ağrı gelişiminde etkili olmaktadır. Depresyon, anksiyete, travma sonrası stres bozukluğu, psikolojik problemler ve uyku bozukluğu çocuklarda çene eklemi sorunları oluşturabilir. Ağrılar kızlarda erkeklere oranla daha etkili olmaktadır. Çene ve yüz bölgesindeki yüksek ağrı yoğunluğu çene açmada zorlanma, sert ve yumuşak gıdaları çiğnemede sıkıntı, ve uykuda düzensizlik yaratarak çocukların yaşam kalitesini etkilemektedir.
Sistemik faktörler:
Romatoid artrit, beslenme bozuklukları, genetik yatkınlık ve hormonal dalgalanmalar çocuklarda çene eklem rahatsızlıklarını tetikleyebilir.
Çocuklarda çene eklemi rahatsızlıkları teşhisi
Detaylı diş muayenesi, çene eklemi ve çevre dokular değerlendirilmelidir.
Çene eklemi rahatsızlıklarında hastadan alınan hikaye, klinik ve fiziksel muayene, eklem seslerinin değerlendirilmesi, çene hareketlerinin ve ağrının değerlendirilmesi ve gerekirse görüntüleme yöntemlerini içerir. Sonuçlar semptom ve bulgular olarak sınıflandırılır. Olası diğer hastalıklar ayırt edilir.
Semptomlar; çene ağrısı, baş ağrısı, çeneden ses gelmesi, eklem kilitlenmesi ve kulak ağrısı olabilmektedir. Hastaların mevcut medikal rahatsızlıkları bazen çene eklemi sorunlarını taklit edebilmektedir.
Olası ihtimaller arasında trigeminal nevralji, merkezi sinir sistemi lezyonları, dişlerle ilgili ağrı, sinüs ağrısı, kulak ağrısı, gelişimsel bozukluklar, patolojik lezyonlar, tükürük bezi hastalıkları, damar hastalıkları, kas ağrıları, boyun kas bozuklukları bulunmaktadır. Orta kulak iltihaplanmaları, alerjiler, havayolu tıkanıklığı, romatoid artrit gibi medikal durumlarda da çene eklemi bozukluklarına benzer bulgular göstermektedir.
Ayrıca postür bozuklukları, ağızdan nefes alma gibi durumlar bazı zincirleme reaksiyon sonrası çene eklemi problemlerini tetikleyebilmektedir.
Tüm bu durumların detaylıca incelenmesi ve değerlendirilmesi gerekir.
Hastanın medikal hikayesinin bir parçası olarak çocuğa veya ailesine şu sorular sorulur;
Ağız açmada zorluk var mı? (Çene kası zorlanması)
Çene ekleminden ses duyuyor musunuz?
Çenede ağrı var mı? (Çene kası ağrısı) ve kulak bölgesinde ağrınız var mı?
Çiğneme, konuşma ve çenenin kullanımı sırasında ağrınız var mı?
Esnerken, ağzınızı açarken ağrınız var mı? Isırma esnasında ağrınız oluyor mu? Daha önce çenenizde kilitlenme ya da çıkma oldu mu?
Daha önce çene, boyun veya kafanıza darbe aldınız mı?
Gerçekleştiyse ne zaman ve nasıl tedavi edildi?
Daha önce çene eklemi rahatsızlığından dolayı tedavi gördünüz mü? Gördüyseniz ne zaman ve nasıl bir tedaviydi?
Fiziksel muayenede şunları içerir:
Çiğneme kasları ve boyun kasların sertlik ve ağrı açısından elle yapılan muayenesi
Çenenin hareketlerinin muayenesi
Çene hareket oranına bakılması;
Çene hareketlerinin değerlendirilmesinde milimetrik cetvel kullanılır. Çenenin serbest açılımına, maximum açılımına, yanlara ve ileriye doğru açılımına ve çenenin açılış yönüne (kayma var mı / yok mu?) bakılmalıdır. Bazı çene eklemi rahatsızlıklarında limitli ya da aşırı hareket gözlenebilmektedir.
Çene ekleminden gelen seslerin değerlendirilmesi (çıtırtı, tıklama – bazen dinleme cihazları kullanılabilir)
Yakın zamanda travma hikayesi var mı? Yüzde asimetri, sert dokularda ezilme ve çıtırdama olduğunda çene eklemi görüntülemesi önerilmektedir. Bununla birlikte çene eklemi bozukluklarında tedaviye yanıt alınamayan durumlarda da TME görüntülemesi önerilir.
Radyolojik değerlendirme şunları içermelidir:
Panaromik film
Sefalometrik film
Çene tomografisi
MR (manyetik rezonans – ağız hem açık hem de kapalı iken alınmalı)
Çene artrografisi (rutin tanı yöntemi olarak önerilmemektedir)
Çocuklarda çene eklemi rahatsızlıkları sınıflandırılması
Çene rahatsızlıkları eklem rahatsızlıkları ve çiğneme kas rahatsızlıkları olmak üzere iki katagoriye ayrılmıştır
Çocuklarda çene eklemi rahatsızlıkları tedavisi
Aktif yöntemler çocuğun da katılımını kapsarken, pasif yöntemler ağız içi ağızlık uygulamasını içermektedir. Tedavide önemli olan aktif ve pasif tedavi yöntemleri arasında bir denge kurmak olmalıdır.
Ağız içi uygulanan apareyleri (ağızlıklar). Bunları kullanan genç erişkin hastalarda yapılan bir çalışmada ağrı hissetmede önemli bir azalma görülmüştür.
Çene eklemi rahatsızlıklarının tedavisinde kombine tedavi yaklaşımları tek tip tedavi yöntemlerine göre çok daha başarılı olmaktadır.
Tedavileri geri dönüşümlü ve geri dönüşümsüz olarak ikiye ayrılmaktadır.
Geri dönüşümlü tedaviler:
1-Gözlem:
Hafif belirtiler gösteren çocuklarda, semptomların takip edilmesi ve kendiliğinden düzelme beklenmesi gerekebilir.
2-Çocuğu ve ebeveynin eğitimi:
Rahatlatma terapisi, davranışla başa çıkma stratejilerinin geliştirilmesidir. Hastalık hakkında bilinçlendirme, diş sıkma gibi alışkanlıkları varsa bunlar hakkında çocuğu aydınlatma
3-Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri:
Bazı durumlarda, çene ağrısını azaltmak için yumuşak yiyeceklerin tercih edilmesi
4-Fiziksel terapi (örneği; çene egzersizleri)
Çene eklemi problemlerinde fizik tedavi egzersizleri, çene kaslarını güçlendirmek, hareket aralığını artırmak ve ağrıyı azaltmak için kullanılabilir. Çene kaslarını rahatlatıcı egzersizlerin yapılması kaslardaki stresin azalmasını sağlayabilir.
Davranış terapisi: (örneğin; aşırı çiğneme ve sakız kullanımından kaçınma, alışkanlıkların tersine çevrilmesi, stres ve endişe seviyesinin düşürülmesi, düzenli uyku alışkanlığının kazandırılması)
5-İlaç tedavisi (ağrı yönetimi):
Hafif ağrı durumlarında, ağrıyı hafifletmek için ağızda soğuk kompresler veya ağrı kesiciler kullanılabilir. Şiddetli ağrı veya iltihaplanma kontrolü için antiinflamatuar ilaçlar veya kas gevşeticiler reçete edilebilir. Ağrı tedavisinde bazı durumlarda tıp doktoru kontrolünde sedatize edici (rahatlatıcı) ilaçlar önerilebilir.
6-Oklüzal splintler:
Oklüzal apareylerin amacı çene eklemine ortopedik stabilite sağlamaktır. Bunlar çocuğun çene kapanışını geçici olarak değiştirmek ve normal fonksiyon dışı aktiviteyi azaltmak için kullanılmaktadır. Oklüzal splintler sert ya da yumuşak materyalden yapılabilmektedir. Bu apareylerin (ağızlık) dişlerin tümünü dengeli olarak kaplayacak ve böylece çocuk ağzını kapattığında dişlerin tam teması sırasında, kas iskelet sisteminin sabit bir pozisyonda kalmasını gerçekleştirecek şekilde olması sağlanır. Diş hekimi veya ortodontist tarafından özel olarak yapılan bu splintler (ağızlık veya gece koruyucusu) çene eklemi üzerindeki stresi azaltabilir ve belirtileri hafifletebilir, ayrıca diş sıkma veya diş gıcırdatmaya bağlı çene ağrısını azaltabilir.
Geri dönüşümsüz tedaviler:
1-Diş tedavisi: Çene ağrısı bir diş probleminden kaynaklanabilir. Diş hekimi gerekli tedavileri yaparak ağrının giderilmesini sağlayabilir.
2-Ortodontik tedavi.
3-Botoks enjeksiyonu. Son zamanlarda yetişkinlerde çiğneme kaslarının rahatlatılması için kullanılmaya başlansa da bu yöntemin çocuklarda kullanımı henüz onaylanmamıştır.
4-Cerrahi müdahale: Nadir durumlarda, çene eklemi problemleri cerrahi müdahale gerektirebilir. Bu, altta yatan sorunu düzeltmek için yapılan bir seçenektir. (çene cerrahisi)
SONUÇ
Her kapsamlı diş muayenesinde çene eklemi geçmişi ve değerlendirmesi mutlaka yapılmalıdır.
Muayenede baş ve boyun ağrısı, çene travması hikayesi, mevcut hastalık belirti ve semptomların varlığı ile ilgili sorular sorulur. Eğer çene eklemi hikayesi ve semptomları mevcutsa daha kapsamlı bir inceleme yapılmalıdır. (örneğin; çene ekleminin, çiğneme kaslarının ve ilgili diğer kasların elle muayenesi, eklem seslerinin dinlenmesi, dişlerin birbiri ile temaslarının analizi, ağzın açılma, ileri ve yan hareketlerinin değerlendirilmesi).
Çocuklarda çene eklemi rahatsızlıkları semptom ve belirtileri olan çocuk ve genç erişkin çocuklarda geri dönüşümlü tedavi yöntemleri düşünülmelidir. Geri dönüşümsüz tedavilerin olumlu sonuçlarıyla ilgili yeterli veri olmadığından dolayı bu tedavilerden kaçınılmalıdır. Baş ağrısı, orta kulak iltihabı, alerji, anormal duruş (kamburluk), hava yolu tıkanıklığı, romatoid artrit, bağ dokusu hastalığı, psikiyatrik bozukluklar veya diğer tıbbi durumlardan şüphelendiğinde tıbbi uzmanlara yönlendirilmelidir.
Çocuklarda çene eklemi problemleri, doğru teşhis ve tedavi ile yönetilebilir. Ebeveynler, çocuklarının çene eklemi belirtilerini gözlemlemeli ve gerektiğinde bir diş hekimine veya sağlık uzmanına danışmalıdır. Erken tanı ve uygun tedavi, çocukların sağlıklı bir çene gelişimi sağlamasına yardımcı olabilir.
Çocuğunuzda çene ağrısı varsa veya ağrı şiddetli ve sürekli ise, bir diş hekimi, ortodontist veya çene cerrahı gibi uzmana danışmanız önemlidir. Uzman, çocuğunuzun durumunu değerlendirecek ve uygun tedavi seçeneklerini önerecektir.
Sağlıklı güler dileklerimle..
Dr. H. Tuncay Akdoğanlı
