Diş kırılması öncelikle bir dişin ileri düzeyde çürümesi sonucu oluşan madde kaybı ya da bir travma nedeniyle oluşmakta ve bazı durumlarda da maalesef kırık diş çekilmek zorunda da kalabilmektedir.
Diş kırılması neden olur ?
Diş kırığı durumunda hastalarımız genellikle yumuşak bir şey yerken kırıldığını ifade ederler. Bu doğrudur, ancak esas neden öncelikle diş çürümeleridir. Özellikle dişlerin ara bölgelerinde başlayan çürümeler fark edilmeden ilerleyerek diş dokusunun içinde geniş boşluklar oluşturabilir. Zamanla altındaki desteğini yitiren mine dokusu ufakta olsa bir basınç sonucu koparak diş kırılması veya dişte genişçe bir boşluk meydana gelebilir.
Genellikle bu aşamaya gelene kadar dişte soğuk – sıcak etkenlere karşı hassasiyetlerde artış veya yüzeyelden şiddetliye kadar değişebilen ağrı hissi gerçekleşir. Bu sinir dokusu canlı olan dişlerde olağandır ve vücudun uyarıcı bir sinyali olarak düşünülmelidir.
Ancak bazı durumlarda çürük ne kadar ilerlerse ilerlesin ağrı oluşmaz. Örneğin kanal tedavisi yapılmış dişlerde sinir dokusu alındığı için ya da iltihaplı dişlerde sinir dokusunda oluşan nekroz (ölüm) neticesinde beyinde ağrı sinyali oluşamaz. Gene ağrı eşiği yüksek bazı kişilerde bu ilerleme hissedilmeyebilir.
Dişlerin arasına özellikle lifli besin artıklarının sıkışması (et, portakal gibi), diş ipinin takılarak veya koparak çıkması ağrı ve hassasiyet şikayetleri olmaksızın ara yüzde oluşmuş olan çürüklerinin öncelikli belirtisi olabilir.
Dolayısıyla, dişlerin içinde oluşan kavite veya boşluk zaman içinde genişler ve sonrasında diş kırılması gerçekleşir. Çürük diş kırılması sıklıkla bu nedenle gerçekleşir.
Bazı durumlarda herhangi bir çürük olmaksızın çarpma, düşme gibi nedenlerle dişlerde kırılma olabilir. Üst çene ön bölge kesici dişleri bu travmalardan en çok etkilenen dişleridir. (1)
Fark edilen ya da edilemeyen bir travma ve çarpma sonrası, dişlerde direk diş kırılması olmadan çatlamalar meydana gelebilir. Bu çatlamalar zamanla ilerleyerek diş kırıkları tetiklenebilir. Özellikle yaşlı kişilerde bu durum zamana bağlı olarak meydana gelebilmektedir.
Kırık diş ağrısına ne iyi gelir ?
Diş kırılması sonucu bazı durumlarda şiddetli ağrı olabileceği gibi, bazı durumlarda da hiç ağrı oluşmayabilir. Kişiler dişte bir boşluk veya sivrilik, keskinlik gibi dili rahatsız eden bir histen bahsedebilirler.
Kırık diş ağrısı şiddetli ise, öncelikle bir ağrı kesici alınarak acilen bir diş hekimine gitmek en uygun yaklaşım olacaktır.
Çok acil bir durum yoksa o bölgeyi mümkünse fazla kullanmadan aşırı sıcak ve soğuk besin maddelerinden uzak durarak hatta o bölgeyi çok sert olmadan fırçalayarak diş ağrısının tetiklenmesi engellenip, bir süre idare edilebilir. Flor içerikli hassasiyete yönelik (sensitive) diş macunları ve diş hekimi önerisi doğrultusunda gargara ve ağız sularının kullanımı işe yarayabilir. Ancak çok fazla vakit kaybı diş kırığının ilerlemesine yol açabilir.
Kırık diş tedavisi
Diş kırıkları veya kök kırıkları durumunda öncelikle kırık dişin durumu ve kalan diş yapısının miktarı değerlendirilir. Bu amaçla klinikte değerlendirmenin yanı sıra radyografik bir inceleme de gerekli olacaktır.
Günümüz sağlık politikalarında koruyucu hekimlik ya da koruyucu diş hekimliği oldukça önem kazanmıştır. Aslında burada ana amaç hastalık veya problem oluşmadan önlemini alarak sağlıklı yapının olabildiğince devam ettirilmesidir.
Diş kırılmalarında da her ne kadar madde kaybı oluşmuşsa da gene de kalan yapı üzerinde bazı değerlendirmeler yapılarak doğal olan bu yapıların muhafaza edilmesi mantıklıdır. Örneğin bir kırılma sonucu sadece diş kökü kalmış olsa dahi eğer bu kök üzerine yapılacak protezi taşıyabilecek durumda ise bu kök korunmaya ve ağız içinde tutulmaya çalışılır.
Tabi ki çok ileri düzeydeki diş kırıkları veya derin kök çatlamalarında maalesef çekim dışında bir seçenek kalmaz.
Günümüz diş hekimliği uygulamalarında adeziv (yapıştırma) sistemlerindeki gelişme ile kalan diş dokusu üzerine doğal dişe yakın restorasyonlar başarılı bir şekilde gerçekleştirilebilse de arzu edilmeyen bir kırık diş çekimi sonrasının hemen ardından bir implant yerleştirilerek üzerine diş protezi yapılabilmektedir. (2) Ya da kişinin tercihine bağlı olarak bir porselen köprü planlanabilir.
Tüm bunlar değerlendirilerek, uygun görülen tedavi planı hastayla paylaşılıp, onay alındıktan sonra tedaviye geçilir.
Unutulmamalıdır ki; bir protetik restorasyon ne kadar güzel yapılırsa yapılsın, doğal dişin yerini tutamaz. O nedenle tedavi planlamasında mümkünse kalan diş dokularının korunarak çekim yapılmadan muhafaza edilmesinin uygun olacağını düşünmekteyim.
ÇEKİMSİZ KORUYUCU YÖNTEMLER
Diş kırılması sonucu oluşan madde kaybına ve kişinin ağrı durumuna göre değişik tedavi yöntemleri olabilir.
KIRIK PARÇA TEKRAR YERİNE YAPIŞTIRILABİLİR.
Özellikle ön bölgedeki çarpma gibi bir travma sonrasında kırılan parça tek bir bütün halinde ise ve uygun saklama koşullarında saklanırsa diş hekiminin uygulayacağı bazı işlemlerden sonra tekrar yerine yapıştırılabilmektedir.
Bu işlem arka kırık diş tedavisi olarak düşünülecek olursa oldukça zordur. Dolayısyla ön kırık diş tedavileri açısından gerçekleştirilebilecek bir ihtimaldir.
Diş hekimliğinde geliştirilen modern yapıştırma sistemleri sayesinde kırık diş parçalarının yapıştırıldığı vakalarda 7 yıla kadar fonksiyon ve estetik açıdan başarılı sonuçlar bildirilmiştir. (3)
Estetik restoratif işlemlere nazaran (estetik kompozit dolgu, zirkonyum laminate veya porselen kuron gibi) kırık diş parçasının tekrar birleştirilmesi
Estetik restoratif işlemlere nazaran
- Daha iyi bir fonksiyon sağlar
- Daha iyi bir estetik yaratır
- Diş dokusunu korur
- Hasta tarafından kolaylıkla tolere edilebilir
- Daha hızlı ve daha ekonomik bir teknik olması nedeniyle tercih edilebilir.
Ancak bu yöntem, diş renklenmesi ihtimalini ya da kırık parçanın ayrılabilme ihtimalini ortadan kaldırmaz. Diş hekiminin belli aralıklarla takip etmesi önemlidir.
UFAK DİŞ KIRILMASI ESTETİK DOLGULARLA RESTORASYONLAR YAPILABİLİR.
Diş hekimliğinde kompozit dolgu olarak adlandırılan ve son derece estetik sonuçlar veren, kaliteli dolgu maddeleri ile çürük veya kırılma sonucu meydana gelen diş doku eksikliklerinin tedavisi bu tip bir diş dolgusu ile mümkün olabilmektedir.
GENİŞ DİŞ KIRILMASI DURUMUNDA VİDA DESTEKLİ DOLGULAR UYGULANABİLİR.
Diş kırılması durumlarda oldukça geniş boşluklar oluşabilir ve dişin sinir dokusunun açığa çıkmasına bağlı olarak şiddetli ağrı veya hassasiyetler söz konusu olabilir.
Bu gibi durumlarda öncelikle ağızda kalan dişin durumu değerlendirilir. Dişte aşırı bir sallantı varsa, kalan kök ve dişin durumu ileride yapılacak dolguyu taşıyamayacaksa, ileride iltihaplanma, diş eti hastalığı gibi problemlere yol açabileceği öngörülüyorsa diş çekimi dışında bir alternatif kalmaz.
Bunun yanı sıra eğer kök veya köklerin uzunlukları yeterli ise etrafında yeterli miktarda kemik dokusu bulunuyorsa bu dişler doğal bir implant gibi düşünülerek çekim yapılmadan ağızda tutulabilirler.
Bu amaçla öncelikle kök içindeki sinir dokuları çıkartılarak kanal dolgusu işlemi yapılır. Daha sonra kanal dolgusunun bir kısmı çıkartılarak metal veya döküm bir vida, ya da kök dokusuna yapıştırılan fiber destek üzerine kompozit dolgu materyalinin yerleştirilmesi ile kırık diş dolgusu işlemi tamamlanır.
KIRILMA VEYA ÇÜRÜME SONUCU SADECE KÖKÜ KALMIŞ DİŞ VEYA DİŞLER VİDA ( VİDALI DİŞ )YA DA FİBER DESTEKLİ ALT YAPI ÜZERİNENE KURON RESTORE EDİLEBİLİR.
Bu durumlarda gene diş kökünün durumu klinik ve radyografik olarak değerlendirilir ve üst yapıyı oluşturan porselen kuron için yeterli desteği gösterebilecekse, yani ağızda diş çekimi gerçekleştirilmeden kalabilecekse hastalar için bir avantaj sağlayabilir.
Hatta çekim sonrası muhtemelen önerilecek olan, hem zaman, hem de ekonomik olarak oldukça külfet getirebilecek bir seçenek olan diş köprü veya implant uygulamalarına karşı alternatif bir yaklaşım olacaktır. Bu şekilde gerçekleştirilen tedavilerde, kırık diş tedavi fiyatları ve diş dolgusu fiyatları , implant diş fiyatları ile karşılaştırıldığında daha ekonomik olmaktadır.
Kırılma neticesinde ağız içinde kalan diş kökünün çekim yapılmadan ağızda kalabilmesi için üzerine konacak yapıyı rahatlıkla taşıyabilmesi gerekir. Bunun için bazı kriterler söz konusudur. Aksi takdirde kökün çekimi daha uygun bir seçenek olabilir.
- Kalan diş kökü yeterli uzunluk ve kalınlıkta olmalıdır.
- Kök ucu ve etrafında herhangi bir iltihap ve enfeksiyon olmamalıdır.
- Diş kırılması sonucu kalan diş kökünü çevreleyen kemik dokusu yeterli miktarda ve yeterli kalitede olmalıdır.
Bu kriterler genellikle röntgen film incelemeleri veya bazı durumlarda gerekli olan tomografik değerlendirmeler ile anlaşılabilmektedir.
Ağız içi değerlendirmede ise;
- Kalan diş dokusunun miktarı
- Diş eti ile olan ilişkisi ve diş etine olan mesafesi,
- Kalan diş dokusunda çürük ve başka bir restorasyonun bulunup, bulunmadığı
- Diş eti iltihabının veya diş eti çekilmesinin varlığı
- Kalan kökün sallanıp, sallanmadığı gibi kriterler incelenir.
Tüm bunların dışında bazı hasta faktörleri, tedavi başarısına direk veya indirek olarak etki edecektir.
- Kişinin ağız bakımı ve ağız bakımına verdiği önem
- Diş sıkma veya diş gıcırdarma gibi bazı alışkanlıkların varlığı
- Genel sağlık durumu, tedavi sürecine toleransı, sigara kullanım alışkanlığı, ekonomik durumu gibi faktörlerin diş hekimi tarafında anlaşılması ve bilinmesi gerekmektedir.
ÇEKİM SONUCU ÖNERİLEBİLECEK TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Her ne kadar arzu edilmese de diş kırılması sonucu gerekli olan diş çekimi ileride oluşabilecek komplikasyonlar düşünüldüğünde travmatikte olsa bir tedavidir.
Bu aşamada günümüzde oldukça ilerlemiş olan implant uygulamaları ile dişin kaybedilmiş kök dokusuna benzer bir yapı tekrar orada oluşturulmaya çalışılmaktadır.
- Ancak implant uygulamalarının cerrahi prosedürü
- İmplant uygulamasını takiben esas protezin yapım aşamasına kadar sürenin uzunluğu (ki bu vakaya göre değişir)
- Diş implant fiyatları açısından yüksek bir maliyet içermesi
hastaları farklı tedavi seçeneklerine yönlendirebilir. Örneğin geleneksel köprü diş protezleri, hareketli protezler ve fiber destekli köprü uygulamaları gibi.
SONUÇ
Günümüzde ileri düzeyde gelişen implant teknikleri ve diş protez teknolojisi sayesinde oldukça kaliteli estetik protez diş , porselen zirkonyum kaplama veya full zirkonyum diş uygulamaları gerçekleştirilebilmekte ve başarılı sonuçlar alınmaktadır. Ancak KORUYUCU DİŞ HEKİMLİĞİ esastır.
Hiç bir diş dolgusu ve diş protezi ve implantasyon ne kadar kaliteli ve estetik yapılsa yapılsın, dişlerimizin doğal yapısının yerini tutamaz.
Sağlıklı Günler Dileklerimle..
REFERANSLAR
1-Caliskan MK, Pehlivan Y, 1996. Prognosis of root-fractured permanent incisors. Endod Dent Traumatol, 12, 129-136.
2-Valentini P, Abensur D, Albertini JF, Rocchesani M, 2010. Immediate provisionalization of single extraction-site implants in the esthetic zone: a clinical evaluation. Int J Periodontics Restorative Dent, 30, 41-51.
3- Murchison DF,Burke FJT and Worthington RB. İncisal edge reattachment indications for use and clinical technique. Br Dent J 1999; 186: 614-619.
