Diş taşı veya tartar, diş eti hastalıklarının oluşumunda en önemli faktör olan ve pek çok bakteri barındıran ve dental plak olarak isimlendirdiğimiz yumuşak eklentilerin, birkaç günlük süre içerisinde sertleşmeye başlaması ile oluşmaktadır. Öncelikle yumuşak, sarımtırak püre kıvamında olan bu eklentiler eğer etkin bir ağız bakımı ile diş yüzeylerinden uzaklaştırılmazsa zamanla tükürükten kalsiyum minerali alarak katılaşmaya başlarlar. Bu aşamada ortamdan uzaklaştırılmaları oldukça zordur, çok serttir ve diş yüzeyine yapışmış haldedir. Diş hekimlerince yapılması gereken profesyönel bir işlem gerektirmektedir. Bu işleme diş taşı temizleme denilir.
Diş taşı yani tartar eğer temizlenmezse, diş eti çekilmesini ve bakteri içerikli materyalin birikimine bağlı olarak diş eti iltihabını tetikleyebilir. Oldukça kötü bir görünüm oluşturmakla birlikte ağız ve diş sağlığını gerçekten çok olumsuz etkiler. Ağız kokusuna neden olabilir. Dolayısıyla diş taşı temizliği belirli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Bu süre kişiden kişiye değişmektedir. Genellikle yılda bir kez rutin diş hekimi muayenesiyle birlikte önerilir. Bazı kişilerde bu süre daha kısa olabilir.
DİŞ TAŞI OLUŞUMUNA NEDEN OLAN FAKTÖRLER NELERDİR?
Diş taşı oluşumu yetersiz ağız bakımı olan kişilerde, sigara ve alkol kullanımı ile artabilir. Dengesiz beslenme, bazı hastalıklar ve kullanılan bazı ilaçlar, tükürük yapısı ve kalitesi diş taşı oluşumuna zemin hazırlayabilir. Ayrıca yeteri kadar katı besin tüketilmemesi veya normalden fazla karbonhidrat ve şeker tüketmek diş taşı miktarını artırabilir.
DİŞ TAŞI OLUŞUMU NASIL ÖNLENİR?
Ağız, diş sağlığı ve diş taşı oluşumunu en az düzeye indirebilmek için yapılması gereken en öncelikli işlem yeterli düzeyde, etkin ağız bakımı ile gerçekleşmektedir. Bu işlem günde iki kere, sabah ve akşam olmak üzere iki dakika boyunca uygun bir fırça ile dişlerin fırçalanması ve günde bir kere diş ipi kullanımı ile sağlanabilir. Bunlara ek olarak ara yüz fırçaları özellikle dişlerin aralarını daha iyi temizledikleri için önerilir. Diş hekimi tavsiyesi doğrultusunda ağız gargaraları ve ağız bakım suları bazı kişilere özellikle önerilebilir.
Burada öncelikle üzerinde durmak istediğim konu, plak eklentileri sertleşmeye fırsat verilmeden düzenli olarak günlük bakımla ortamdan uzaklaştırılmaları gerekliliğidir. Bu bakım sadece diş fırçası ile sağlanamaz. Mutlaka diş ipi ile bir bütün oluşturmalıdır. Diş macunları konusunda hekiminizden bilgi almanız uygun olacaktır. (flor içerikli) Her ne kadar marketlerde diş taşı oluşumunu engelleyen macunların olduğu söylense de öncelik daima yeterli ve etkin ağız ve diş bakımının sağlanmasıdır.
DİŞ TAŞI TEMİZLİĞİ İŞLEMİ
Diş taşı temizliği veya tartar temizliğini kişi kendisi yapamaz. Bu işlemi sadece diş hekimi yapabilir. Diş taşı temizleme işleminde genel olarak el aletleri ve titreşimle çalışan ultrasonik cihazlar birlikte kullanılır. Diş hekimliği dalları içerisinde öncelikle periodontoloji bölümünün ilgi alanındadır.
Hamilelikte, engelli ve yaşlı bireylerde, kanser tedavisinde olan hastalarda ve diş çürüğü riski yüksek olan kişilerde, diş taşı temizliği yapmanın herhangi bir sakıncası bulunmamaktadır. Şeker hastalığı, kardiyovasküler, serebral hastalıklar ve bazı otoimmün problemler gibi bazı sistemik rahatsızlık durumlarında doktor konsültasyonuyla diş taşı temizliği gerçekleştirilebilir ve ağız sağlığınada ciddi katkısı olur.
EL ALETLERİ KULLANILARAK YAPILAN DİŞ TAŞI TEMİZLİĞİ
Küret denilen diş taşlarını kaldırma işleminde kullanılan el aletleri çeşitli şekillerde olabilmektedir. Temel olarak bir manivela veya kaldıraç hareketiyle diş taşlarının pul pul kazınarak veya bölünerek diş yüzeylerinden ayrılması işlemidir. Kazıma işlemi sırasında uygulanan kuvvet hastaları zaman zaman rahatsız edebilir.
El aletleri diş taşlarını kazıma işlevinin yanı sıra diş etlerini kürete ederek hastalıklı dokuları uzaklaştırma amacıyla değişik şekillerde tasarlanmışlardır. Dokunma duyusuyla bizlere daha hassas bir çalışma imkanı sağlar.
Özellikle diş eti hastalığı bulunan çocuklarda diş taşı oluşumu fazla ise stres oluşturmayacak bir şekilde el aletleri ile temizleme oldukça faydalıdır.
ULTRASONİK CİHAZLARLA YAPILAN DİŞ TAŞI- TARTAR TEMİZLEME İŞLEMİ
Ultrasonik cihazlar daha az zaman alıcı ve kullanımı kolay aygıtlardır. Ancak oluşturdukları titreşim ve ses gene bazı hastalarda sıkıntı verici olabilmektedir. Özellikle de diş eti çekilmesi olan yüzeylerde bir miktar hassasiyet ve kamaşma duygusu da meydana gelebilir. Alet ucu 25000 – 45000 devirlik frekanslarda titreşerek sert eklentilerin kırılıp parçalanmasına yol açar. Bu arada çalışma sırasında oluşan yüksek ısıyı elimine etmek amaçlı eş zamanlı su fışkırtır. (1)
Ultrasonik cihazlar büyük ve yoğun diş taşlarının olduğu alanlarda, sallanan dişlerin temizliğinde oldukça yararlıdır. Çocuklarda ve kalp pili (pacemakers) kullanan hastalara uygulanmaz. Zor bölgelere kolayca ulaşır ve çalışma zamanını kısaltırlar.
Hareketli protez kullanan yaşlı hastalarda protezlerde de diş taşı görülebilir. Bunlar içinde ultrasonik temizleyiciler son derece kolaylık sağlamaktadır.
POLİSAJ İŞLEMİ
Diş taşı temizliği işleminin ardından dişlere polisaj dediğimiz parlatma ve bazı renklenmelerin uzaklaştırılması işlemi uygulanır. Burada ki amaç hem dişlerin kendi doğal rengine kavuşturulması hem de dişin sert dokularında birikime neden olan çiziklerin ortadan kaldırılmasıdır. Ayrıca diş taşı temizliği sırasında kalmış olabilecek bakteriyel plak kalıntılarını da temizlemek iyileşmeye oldukça katkı sağlamaktadır.
Polisaj işlemi sırasında yuvarlak, içi boş tersine koni şeklinde lastikten yapılmış uçlar kullanılarak bir miktar diş etlerinin içerisine girilerek yumuşak eklentilerin temizlenmesi amaçlanır. Benzer amaçla kullanılan kıl fırçalar ise ağır nikotin lekelenmelerinde daha etkilidirler. Aşındırıcı özelliği olan macunlar ve pomza tozları dişlerdeki renklenmelerin ortadan kaldırılmasında yardımcıdırlar.
HAVA PÜSKÜRTMELİ POLİSAJ ( Air-Powder Polishing)
Dişler üzerindeki yumuşak eklentileri ve sıkıca yapışmış lekeleri temizlemekte oldukça etkilidir. Ancak bu işlemden sonra diş yüzeylerinde pürüzleşme olabilmektedir. Buda zaman içerisinde bu pürüzlü alanların daha çabuk eklenti ve renklenme birikimine neden olabilir. O yüzden kullanımında dikkatli olmak gereklidir.
Hava püskürtme cihazlarında toksik olmaması ve suda kolayca çözünebilmesi nedeniyle sodyum bikarbonat tozu tercih edilmektedir. Biyofilm tabakasını uzaklaştırmada etkili ve güvenilir bir yöntem olmasının yanında aşırı kullanımı diş etlerinde zedelenmelere yol açabilir. Dolayısıyla diş eti kenarından uzak tutulması gerekir.
Hızlı ve etkili bir teknik olan air polishing işleminden sonra klasik macun ve lastik kullanımı bu pürüzlendirmeyi en az düzeye indirger. (2,3)
Diş taşı temizliği sonrası veya diş taşı temizliği yaptıranlarda bir süreliğine dişlerde sıcak ve soğuğa karşı bir hassasiyet veya ağrı oluşabilir. Bu hassasiyet zamanla azalacaktır.
DİŞ TAŞI TEMİZLİĞİ İLE İLGİLİ YANLIŞ ve DOĞRULAR
YANLIŞ‐Diş taşları temizlendikten sonra daha çok diş taşı oluşur, devamlı temizletmek gereksizdir.
DOĞRU‐Düzenli ve doğru fırçalama diş taşı oluşumunu engeller. Ancak oluşmuş taşların mutlaka hekim tarafından temizlenmesi gerekir.
YANLIŞ‐Diş taşı veya tartar temizliği dişin minesine zarar verir.
DOĞRU‐Diş taşı temizliği veya tartar temizleme diş hekim tarafından yapılırsa minenin zedelenmesine neden olmaz.
YANLIŞ‐Diş taşları temizlenirse dişler sallanmaya başlar, diş taşı dişi tutar, sallanmasını engeller.
DOĞRU‐Diş taşları temizlenmediği için dişetleri çekilerek dişlerin sallanmasına neden olur. Diş taşı oluşumuna izin vermemek gerekir.
SONUÇ
Diş eti hastalıklarının oluşmasında en önemli etken dental plak ve onu barındıran diş taşlarıdır. Bu eklentilerin olduğu bölgelerde diş etlerinde kanama, kızarklık ve diş eti şişlikleriyle karakterize diş eti hastalığı oluşmaktadır. Bu özellikle implant uygulanmış hastalarda önemlidir. Bu iltihabın ortadan kaldırılmasında ilk yapılması gereken işlem, bu eklentileri ortamdan uzaklaştırmaktır. Diş taşı temizleme işlemi her iki etkeni de ortadan kaldırmaktadır. Bu aşamada ağızdaki mikroorganizma düzeyi de azalacağından diş etleri hızla iyileşmeye başlar.
Diş eti iltihaplanmalarında diş taşı temizliği tedavinin en öncelikli aşamasıdır, ancak tedavinin başarısı ve kalıcılığının devam ettirilmesi çok daha önemli bir konudur. Bu amaçla temizlenmiş olan eklentilerin tekrar oluşmasını engellemek kişinin ağız bakımı konusunda uygulayacağı etkin ve yeterli temizliğin belki de bir ömür boyu devam ettirilmesi gerekliliğidir.
Diş beyazlatma işlemi öncesi (bleaching) yapılacak olan temizlik işlemin etkinliğini artırmaktadır.
Diş hekimi hastaların ağız bakım yeterliliği ve diş eti iltihabının seviyesine göre belirli aralıklarla diş taşı temizliği için kontrol randevuları vererek izlemeye devam edecektir.
Sağlıklı günler dileklerimle..
KAYNAKLAR
1. Arabaci T, Çiçek Y, Çanakçi CF. Sonic and ultrasonic scalers in periodontal treatment: a review. Int J Dent Hyg 2006; 5: 2-12.
2. Eratalay K, Şengün D, Berberoğlu A, Tan C. Airpolishing aygıtının mine, sement, ve serbest dişeti üzerindeki etkileri. H Ü Dişhek Fak Dergi 1987; 11: 1-6.
3. Moene R, Decaillet F, Andresan E, Mombelli A. Subgingival plaque removal using new air-polishing device. J Periodontol 2010; 81: 79-88.
