Protez, diş eksikliği durumlarında etkili bir çiğneme, yutkunma, konuşma ve yüz estetiği için gereklidir. Özellikle yaşlı kişilerde ağız sağlığı, genel sağlık ve sosyal iletişim açısından protez kullanımı son derece önemli bir kavramdır.
Bazı durumlarda ve özellikle diş kayıplarına bağlı olarak, yaşlılarda diş protezi kullanma gereksinimi söz konusu olabilmektedir. Bu konu ile ilgili olarak ‘YAŞLILIKTA AĞIZ SAĞLIĞI’ konulu yazımı okuyabilirsiniz.
Kullanımları daha makul olan sabit porselen köprüler ve implant tedavileri, maalesef bazı durumlarda uygulanamamakta ve takıp çıkartılabilen hareketli protezlerin kullanımı gerekmektedir.
Sonuçta, sabit veya hareketli diş protezleri sayesinde kişiler için yaşamsal öneme sahip olan beslenme daha kabul edilebilir bir seviyeye gelecek, güzel bir estetikle birlikte soysal yaşamda da bir konfor sağlanmış olacaktır.
Protez dişe alışmak için neler yapılmalı?
Öncelikle protez dişe alışmak için biraz süreye ihtiyacımızın olduğunu bilmemiz gerekiyor. “Protez dişe alışmak kaç gündür ?” sorusu oldukça sık sorulur. Bu alışma süresi kişiden, kişiye değişen bir süreçtir.
Yeni bir hareketli protez ağız yerleştirildikten sonra yaklaşık en fazla 2 – 3 haftalık bir alışma süreci olabilir. Şayet bu süre içinde proteze alışılamamışsa teknik bir hata veya kişiden kaynaklanan bir sorun var demektir. Hareketli protezin tekrar yapımı veya varsa farklı bir alternatif düşünülebilir.
Yani protezi etkin bir şekilde kullanmamız bir zaman alacaktır.
İyi çiğnemek hem beslenme, hem de sindirim açısından çok önemlidir. Ayrıca estetik olarak güzel görünmemize de yardımcı olacaktır.
Öncelikle karşılaşılan sorunlar
Ağızda yabancılık ve büyüklük duygusu, dudak ve yanaklarda doluluk hissi normaldir. Ne kadar zafir, ince olsa da ve küçük bir alanı kaplasa da size yabancı gelecektir.
Genellikle alt hareketli protezlere alışmak, üst hareketli protezlere alışmaktan daha zordur. Çünkü destek aldığı alan daha dardır ve dilin hareketi ile daha çok yerinden çıkma eğilimindedir. Bazı durumlarda protez diş yapıştırıcısı kullanmak uygun olabilir.
Protez diş yapıştırıcısı kullanırken
- İlk kullanımda az miktar uygulanmalıdır. Gerek duyulması halinde bu miktar artırılabilir.
- “Çok protez yapıştırıcısı süreyim iyi tutsun” düşüncesi doğru değildir. Gereğinden fazla kullanım sonucu protez yapıştırıcısı dışarı sızar ve ağız içinde rahatsızlık hatta bulantı hissine neden olabilir.
- Protez yapıştırıcısı için gereken uygun miktar birkaç kullanım sonrası bulunabilir.
- Günümüzde bitkisel içerikli, yara ve iltihap oluşumunu engelleyici, elastik yastık etkisi ile çiğneme konforunu artıran, günde 1 kez sürülmesi ile tüm gün kullanılabilen kötü bir tat oluşturmayan protez yapıştırıcıları güvenle kullanılabilmektedir.
İlk günlerde tükürük salgılarındaki uyarı nedeniyle, salya artışı olabilir. Zamanla gene normal seviyeye ulaşacaktır. Yaşlılarda ağızdan salya akması aslında biriken tükürüğün çeşitli nedenlerle yutulamamasından kaynaklanmaktadır.
Asıl problem yaşlılarda ağız kuruluğu sonucu oluşan kullanım zorluklarıdır.
Başlangıçta gülerken veya öksürüldüğünde hareketli protezler ağız içinde yerinden oynayabilir. Tekrar yerine oturtmak için yavaşça dişlerinizi sıkınız ve yutkununuz.
Ne kadar özenle yapılırsa yapılsın, yumuşak dokulara oturması ve yemek yeme sırasında hareket etmesi sonucu, bazı yerlerde protez vuruğu denilen doku tahrişleri oluşabilir. Bu acımalar düzelene kadar diş hekiminizin önerileri doğrultusunda ziyaret edip gerekli düzenlemeler mutlaka yapılmalıdır. Bu vuruklar bazen diş eti büyümeleri şeklinde görülebilir. Diş eti kanamalarına neden olabilir.
Yaşlılarda ağız yarası oldukça hızlı oluşabilir. “Zaman içinde alışacaktır. Sabretmeliyim” düşüncesi doğru değildir. Sizler de kesinlikle protezlere bir müdahalede bulunmamalısınız.
Vuran yerlerin belirlenebilmesi için her ne kadar sıkıntılı olsa da hareketli protez en az 8 saat ağızda kalmış olmalıdır.
1, 2 hafta içinde bu sorunların yavaş, yavaş azalacağını göreceksiniz. Bu dönem içerisinde ılık tuzlu su gargarası önerilebilir. (Yüksek tansiyon problemi olan kişilere önerilmez)
Protez diş takıldıktan sonra her hangi bir sorun olmaması çok nadir karşılaşılan bir durumdur.
Konuşma problemleri
Takıp çıkartılan diş veya takmalı çıkarmalı diş denilen hareketli protez türlerinde başlangıç döneminde konuşma ve ses değişiklikleri oluşabilir. Yüksek sesle kitap veya gazete okuması önerilir. Bazı kelimelerin telaffuzunda zorlanmalar olabilir.
Bu değişikliklerin geçmesi ve konuşmanın normale dönmesi biraz zaman alabilir.
Yemek yeme ve çiğneme problemleri
Protez diş veya takıp çıkartılan protezler hastaya teslim edildikten sonra genellikle 24 ve 48 saat sonrasında hastamızı ve genel durumunu değerlendirmek isteriz.
Öncelikle yumuşak gıdalarla işe başlamanız uygun olacaktır. Küçük parçalara bölerek yavaş, yavaş çiğneyiniz.
Yemek yerken sağlı sollu çenenin her iki tarafını kullanarak çiğnemek bir denge unsuru oluşturacağı için önemlidir. Çok sert ve çiğnemesi zor gıdalar zaman içinde biraz da tecrübe kazandıktan sonra yenebilir.
Ayrıca özellikle su içerken başlangıçta protezler hareket edebilir.
Tat alma duygusunda bazı değişlikler olabilir.
Çiğnemeyi ve su içmeyi öğrenmek biraz zaman alabilir. Örneğin etin kemiğini hissetmek zor olabilir. O nedenle et, tavuk, balık gibi gıdaların kemiklerini ayıklayarak çiğnemeye başlamanız daha doğru olacaktır.
Bazı kişilerin ağzında destek alabileceği hiçbir diş yoktur. Total protez denilen oldukça geniş bir alanı kaplayan bu tip protezlere alışmak biraz daha zaman alabilir.
İlk haftalarda ön bölge dişlerle ısırma ve koparma hareketi hareketli olan protezlerin arka kısımlarının dokulardan uzaklaşması suretiyle hareket etmesine ve dolayısıyla rahatsızlığa neden olur. Bu sebeple ısırma ve koparma hareketi zamana bırakılmalı ve acele edilmemelidir.
Gene alışma dönemini kapsayan ilk aylarda dil ve yanak ısırmaları meydana gelebilir. Dudaklar kapalı olarak ve acele etmeden yemek yemeğe çalışılmalıdır.
Protezlerdeki çiğneme kuvvetimiz doğal dişlere oranla 1/3 – 1/6 oranında daha azdır.
Görünüm
Protezler ağza yerleştirildikten sonra ve ilk günlerde yüz görünümünüz size biraz değişik gelebilir.
Ancak size daha genç bir görünüm verecektir.
Yanak ve dudaklardaki çökmeler bir miktar düzelebilir. Kullanılan akrilik yapay dişler son derece doğala yakın ve estetiktirler.
Rahat davrandığınız ölçüde daha doğal görüneceksiniz.
Protezlerin kullanımı
Bir gün içindeki kullanım sürenizi diş hekiminize sorunuz.
Protezler her gece çıkartılıp, su dolu bir kap içinde bekletilmelidir. Bu sayede ağız dokuları dinlenecek ve daha sağlıklı olacaktır. Geceleri protezleri çıkartmadan uyumak son derece hatalı bir davranıştır. Eğer bu mümkün olmuyorsa gün içinde belli bir zaman aralığında ağız dokularının dinlendirilmesi uygun olacaktır. Bu diş etlerimizin sağlığı açısından da önem taşır.
Protezlerin 4 – 5 yıl içinde yenilenmeleri tavsiye edilmektedir.
Protezlerin bakımı
Ağız sağlığımız açısından öncelikle her yemekten sonra, akar su altında bir fırça kullanılarak yemek artıklarının uzaklaştırılması gerekmektedir.
Bu amaçla fazla baskı yapmadan özel protez temizleme fırçaları da kullanılabilir. Gece boyunca içinde bekletildikleri suya özel protez temizleme tabletleri katılarak daha etkin bir protez diş temizliği sağlanabilir.
Temizleme amaçlı bilinmedik solüsyonlar veya çamaşır suyu gibi maddeleri kullanmayınız. Sıcak su içinde bekletmeyiniz.
Protezlerinizde zaman içinde bolluk, kırılma, çatlama ve kopma gibi tamire gereksinimi olduğu durumlarda ihmal etmeden diş hekiminize başvurunuz.
Protezlerde zaman içinde diş taşları da oluşabilir. Bu aşamada diş hekimi kontrolü önemlidir. Bu taşlar ağız kokusuna ve periodontal sorunlara neden olabilir.
Uzun süre kullanılan bakımsız hareketli protezler zaman içinde dengesizliğe bağlı olarak, diş eti iltihaplanmalarına, diş eti ağrılarına, ağız içinde yaralara, çene eklemi problemlerine, diş eti çekilmelerine, çürük gelişimine bağlı olarak diş ağrılarına hatta diş kırılmalarına ve diş çekimlerine neden olabilirler. Bu konularda ilgili detaylı bilgiler için mavi çizgili başlıklara tıklayabilirsiniz.
Düzenli kontroller
Aynı doğal dişli kişilerde olduğu gibi takıp çıkartılabilen, hareketli protez kullanan kişilerinde düzenli aralıklarla diş hekimi muayenelerini yaptırması yaşlılarda ağız ve diş sağlığı açısından çok önemlidir.
Zaman geçtikçe her ne kadar takıp çıkarmalı diş protezlerinde fazlaca bir değişiklik olmasa da çeşitli faktörlere bağlı olarak protezlerin destek aldığı yumuşak dokular değişebilmektedir. Bu durum kişilerin genel sağlığı ile de yakından ilgilidir.
Yıllar geçtikçe, protezlerin dokular ile uyumlarında bozukluklar olabilir. Bu durumu hastalar başlangıçta hissetmeyebilirler veya önemsemeyebilirler. Ancak özellikle protez ile ilgili veya ilgisiz bazı lezyonlar veya iyileşmeyen ağız içi yaralar oluşabilir. Bu gibi durumların değerlendirilmesi açısından yılda en az 1 kere diş hekimi muayenesi çok faydalı olacaktır.
Özellikle aşırı sigara kullanan, diyabet ve baş ve boyun kanser tedavisi gören hastalarda hareketli protezler sorun yaratabilir. Bu açıdan bakım konusunda çok dikkatli davranılmalıdır.
Yeni bir protezin rahatlığı, konforu ve başarısı diş hekiminize olduğu kadar size de bağlıdır. Sabırlı ve olumlu bir yaklaşım ile protezini rahatça kullanan milyonlarca insandan biri olabilirsiniz.
Sağlıklı günler dileklerimle..
Diş Hekimi Tuncay Akdoğanlı
